Luangpor Paisal Visalo‘s Podcast (ธรรมะ จาก หลวงพ่อไพศาล วิสาโล)

25671004pm--ดูแลใจ ห่วงใยผู้อื่น

4 ต.ค. 67 - ดูแลใจ ห่วงใยผู้อื่น : ทีนี้ถ้าเราดูแลใจดีๆ เราจะไม่ซ้ำเติมเพิ่มทุกข์ให้กับใจ ในลักษณะที่ว่าไม่ว่าจะเป็นการคิดปรุงแต่งในเรื่องอนาคตที่ยังไม่เกิด หรือว่าผลักไสสิ่งที่กำลังประสบรับรู้อยู่ในปัจจุบัน แล้วถ้าเราดูแลใจดีๆ มันไม่ใช่แค่หยุดซ้ำเติมเพิ่มทุกข์ให้กับใจ แต่ยังรู้จักวิธีป้องกันไม่ให้ความทุกข์มาครอบงำใจด้วย

อะไรที่จะช่วยให้ใจเราไม่ถูกความทุกข์ครอบงำก็คือสติ อารมณ์ ความโกรธ ความเศร้า พวกนี้เกิดขึ้นได้ เพราะเผลอไปแล้ว เผลอคิดไปแล้ว แต่ก็ยังมีกำแพงอีกชั้นหนึ่ง คือสติ ที่จะช่วยไม่ให้ความทุกข์เหล่านั้นมาครอบงำใจ​ แล้วถ้าสติเราทำงานดีๆ ต่อไปเราก็ยังสามารถจะเติมสุขให้ใจได้ด้วย สติมันช่วยเติมสุขให้ใจ ทำให้เราพบความสงบเย็นภายใน และทำให้เรามีกำลังในการช่วยเหลือผู้อื่น ถ้าเรารู้จักเติมสุขให้ใจ เรามีความสุข เราก็สามารถที่จะให้ความรัก ความเมตตา ความห่วงใย กับคนอื่นได้ รวมทั้งกับผู้ป่วย

 

เพราะฉะนั้น การดูแลใจ กับการห่วงใยผู้อื่นนี่ มันไปด้วยกัน ฉะนั้นถ้าเราดูแลใจดีๆ เราก็จะห่วงใย ช่วยเหลือผู้อื่นได้ดี ไม่ว่าจะเป็นผู้ป่วย หรือคนใกล้ตัว แต่ถ้าเราไม่ดูแลใจให้เป็น เราจะไม่รู้วิธีที่จะให้ความช่วยเหลือกับคนที่กำลังทุกข์ยากอย่างไร หรือถึงมี ถึงรู้ แต่ก็จะหมดเรี่ยวหมดแรงไปในที่สุด 

25671003pm--ขับพิษออกจากใจบ้าง

3 ต.ค. 67 - ขับพิษออกจากใจบ้าง : เวลาพูด สติกับความรู้สึกตัว พูดคู่กัน อันนี้เป็นเรื่องที่ใครที่ปฏิบัติก็จะเข้าใจ เพราะว่าเราจะรู้สึกตัวได้ เราต้องมีสติ มีสติจนกระทั่งจิตมันหลุดออกจากอดีต ไม่ไหลไปอนาคต จิตไม่ส่งออกนอก จิตก็กลับมารู้เนื้อรู้ตัว​ พอจิตกลับมารู้เนื้อรู้ตัว ก็เกิดความรู้สึกตัวขึ้นมา พูดอีกอย่างก็คือว่า สติเป็นอาหารให้กับความรู้สึกตัว หรือว่าเป็นตัวหล่อเลี้ยงความรู้สึกตัว เพราะฉะนั้นจึงพูดว่า สติและความรู้สึกตัว คู่กันไป

นอกจากการที่ไม่ไปรับรู้อารมณ์ รู้จักวิรัช วิรัชคือลดละการเสพอารมณ์ เสพสิ่งเร้า โดยเฉพาะทางโทรศัพท์มือถือ ทางอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ การที่เรามาเจริญสติ ฝึกสติ มันจะทำให้การขับถ่ายอารมณ์ที่เป็นพิษ หรือพูดรวมๆ ก็คือ ขับถ่ายความทุกข์ออกไปจากใจของเรา และถ้าเราทำเป็นอาจิณ ทำเป็นประจำ จิตใจของเราจะโปร่งเบา ซึ่งก็ส่งผลทำให้สุขภาพกายของเราดีขึ้นด้วย เพราะว่าความเครียด ความโกรธ ความวิตกกังวล มันทำร้ายทั้งใจ แล้วก็ร่างกายของเรามาก

 

ฉะนั้น เวลาพูดถึงการดีท็อก อย่าคิดหรืออย่านึกถึงแต่การขับพิษออกจากร่างกาย ให้นึกถึงการขับพิษออกจากจิตใจ ด้วยการงดเสพสิ่งเร้า แล้วก็ด้วยการเจริญสติอยู่เป็นนิจ 

25671002pm--อบอุ่นใจเมื่อได้กลับบ้าน

2 ต.ค. 67 - อบอุ่นใจเมื่อได้กลับบ้าน : พอใจกลับมารู้เนื้อรู้ตัวเมื่อไหร่ ความทุกข์ที่เกิดจากการหลงใหล หลงไปจมอยู่กับอดีต หรือลอยไปอนาคต หรือถลำเข้าไปในอารมณ์ มันหมดไป มีความสบาย ก็จะพอใจ เหมือนกับวัยรุ่น ถ้าหากว่าพ่อแม่ไม่บังคับให้ลูกต้องอยู่บ้าน ลูกจะอยู่จะไปก็ได้ แต่พอลูกวัยรุ่นไปสักพัก ก็รู้สึกว่าที่ไปท่องเที่ยวระเหเร่ มันก็สนุก แต่มันเหนื่อยล้า มันไม่ใช่ เขาก็จะกลับมาที่บ้าน

ใจเราก็เหมือนกัน ถ้าหากว่าได้สัมผัสความรู้เนื้อรู้ตัว รู้จักอยู่กับเนื้อกับตัว เอากายเป็นบ้าน พอระเหเร่ร่อนไปกับอารมณ์ รู้สึกเหนื่อย รู้สึกล้า พอกลับมาอยู่กับเนื้อกับตัว กลับมารู้สึกตัวสบาย ก็อยากจะกลับมา นี่แหละเป็นวิธีที่ช่วยให้ใจพอใจกับการอยู่บ้านได้เรื่อยๆ แล้วก็จะพบสิ่งดีๆ ที่มาพร้อมความรู้สึกตัว แต่ก่อนความรู้สึกตัวเกิดขึ้นได้เมื่อใจมาอยู่กับกาย อยู่กับเนื้อกับตัว แต่ตอนหลังก็พบว่า แค่อยู่กับปัจจุบันนั่นแหละคือบ้านที่อำนวยให้เกิดความรู้สึกตัวขึ้นมา

 

คนเราถ้ามีบ้านแบบนี้ ถ้าจิตใจได้รู้จักบ้านแบบนี้ ก็จะมีที่พึ่ง เป็นที่พึ่งอันเกษม เพราะสามารถที่จะทำให้ความทุกข์ต่างๆ ที่เคยบีบคั้นใจ บรรเทาเบาบาง หรือทำให้จิตหลุดออกจากความทุกข์ได้ เริ่มจากความรู้สึกตัว แล้วก็นำไปสู่ภาวะอื่นที่ตามมา โดยเฉพาะภาวะที่หลุดพ้นจากความยึดมั่นถือมั่น เพราะว่ามีปัญญาเข้าใจความจริงของกายและใจว่า มันไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา

 

ฉะนั้นความรู้สึกตัวเป็นบ้านที่เราต้องทำความคุ้นเคยให้มากๆ เวลาเราทุกข์ ก็ให้รู้ว่าเป็นเพราะเราห่างไกลจากบ้านชนิดนี้ เพราะตอนนั้นใจเรามันเป็นจิตจรจัดหรือไร้บ้าน จึงมีความทุกข์ เมื่อใดกลับมาบ้าน กลับมาอยู่กับความรู้เนื้อรู้ตัว ก็จะมีความอบอุ่นใจขึ้นมา

2525671001pm--ปล่อยให้ความทุกข์ผ่านไป

1 ต.ค. 678 - ปล่อยให้ความทุกข์ผ่านไป : สติช่วยทำให้ปล่อยวางสิ่งที่ทำความทุกข์ให้กับเราลงจากใจได้ง่าย มีความโกรธ มีความแค้น มีความหงุดหงิด ถ้ามีสติเห็นมันแล้ว ก็วางมันลง อาจจะไม่ได้ยึดมันตั้งแต่แรกด้วยซ้ำ คือปล่อยให้มันผ่านเลยไป หรือแม้จะเคยยึดไปแล้ว พอมีสติก็วาง คนที่โกรธ พอได้สติ พอรู้สึกตัว จะหายโกรธเลย บางคนที่มีความรู้สึกผิดติดค้างใจมาหลายปี พอได้สติเผชิญหน้ากับมัน ก็ปล่อยวางมันลงได้ แต่ก่อนนี้เอาแต่ผลักไสกดข่ม มันก็ยิ่งฝังแน่นในใจ แต่พอใช้สติ เผชิญหน้ากับมัน หรืออย่างที่ครูบาอาจารย์เรียกว่ารู้ซื่อ ๆ การปล่อยการวางอารมณ์เหล่านั้นก็เกิดขึ้น

พอปล่อยวางอารมณ์ที่เป็นทุกข์ได้ ต่อไปอารมณ์ที่เป็นสุขก็จะปล่อยวางได้ง่ายขึ้น แต่การปล่อยวางนี้อาจจะไม่ได้เกิดจากสติอย่างเดียว เกิดจากปัญญาด้วย ปัญญาคือเห็นว่า สิ่งทั้งปวงนี้ไม่เที่ยง ไม่มีอะไรที่ยึดมั่นถือมั่นได้ ไม่มีอะไรที่ยึดว่าเป็นเรา เป็นของเรา ซึ่งก็ต้องอาศัยปัญญา พอมีปัญญาเห็นแจ่มแจ้ง สิ่งที่เคยให้ความสุขกับเรา แล้วก็หลงยึดว่าเป็นของเรา มันก็จะวาง เมื่อถึงตอนนั้น วางได้แล้ว เมื่อถึงเวลาที่มันเสื่อมไปเสียไป ใจก็ไม่ทุกข์แล้ว

 

รวมทั้งการยึดในหน้าตา ยึดในภาพลักษณ์ ยึดในตัวกู จนกระทั่งเวลามีใครมากระทบก็เกิดความโกรธเพราะยึดถือในหน้าตา ยึดถือในภาพลักษณ์ ยึดถือในตัวกู พอไม่ยึดถือ พอปล่อยวางมันลง อะไรมากระทบ ก็ไม่ทุกข์ 

25670930pm--ใจที่มีสติรักษาย่อมปลอดภัย

30 ก.ย. 67 - ใจที่มีสติรักษาย่อมปลอดภัย : ก็เป็นเพราะไม่เข้าใจคำว่า “หนอ” นั้นไม่ใช่เป็นคำบริกรรม ไม่ใช่คาถา แต่เป็นการเตือนให้เรารู้จักวางใจเป็นกลางต่อสิ่งที่เกิดขึ้น ไม่มีความรังเกียจ ไม่มีความโกรธ ไม่มีความหงุดหงิด​ เหมือนกับที่หมอพูดกับเบอร์แปลก ๆ ที่โทรมาว่า “แก๊งคอลเซ็นเตอร์หรือคะ” ไม่ได้มีน้ำเสียงเหยียดหยัน ไม่ได้มีน้ำเสียงรังเกียจเลย แค่พูดธรรมดาเท่านี้ เขาก็ไปแล้ว หรือเขาบางคนอาจจะบอกยอมรับความจริงว่า “ใช่ค่ะ เจอบ่อยหรือคะ” ซึ่งเขาก็มีปฏิภาณเหมือนกัน ขณะที่บางคนอ้ำ ๆ อึ้ง ๆ แล้ววางหูไปเลย หรือบางคนก็มีไม่พอใจบ้างก็พูด “คอลเซ็นเตอร์แล้วไงฮะ” แต่ก็วางหูในที่สุด

ไม่ว่าจะเป็นคอลเซ็นเตอร์ มิจฉาชีพ หรือจะเป็นมาร ไม่ว่าจะเป็นเทวปุตตมาร หรือว่ากิเลสมาร พวกนี้มันก็พ่ายแพ้ต่อการถูกรู้ ถูกเห็น หรือพ่ายแพ้ต่อการถูกรู้ด้วยใจที่เป็นกลาง หรือรู้ซื่อ ๆ เราห้ามไม่ให้ความเกลียด ความโกรธ เกิดขึ้นในใจเรานั้นยาก มันก็ต้องเกิดขึ้นเป็นธรรมดา แต่ถึงแม้มันเกิดขึ้นก็ทำอะไรใจเราไม่ได้ เพราะว่าใจเรามีสติเป็นเครื่องรักษา เหมือนกับฝนเราห้ามไม่ได้ แต่ว่าฝนก็ไม่ทำให้เราเปียกได้ เพราะว่าเรามีเรือนที่มุงหลังคาไว้ดีแล้ว ใจที่มีสติเป็นเครื่องรักษาไว้ดีก็ย่อมปลอดภัย 

25670926pm--ถ้ายังยึดก็ต้องทุกข์

26 ก.ย. 67 - ถ้ายังยึดก็ต้องทุกข์ : แต่ว่าผู้ใฝ่ธรรมหรือผู้ปฏิบัติธรรมจำนวนมากยังถือ ถือในความเป็นคนดี ฉันต้องคาดหวังให้คนยอมรับในความดีของฉัน ยึดติดถือมั่นในภาพลักษณ์ ยึดติดถือมั่นในตัวตน ยึดติดถือมั่นในความเป็นผู้มีสติ เพียงแค่เขาทักเขาท้วงว่า เธอไม่มีสติเลย ก็โกรธ หรือบางทีเขาทักว่า เธอโกรธแล้วนะ พอทักแบบนี้ มันสะเทือนมากเลย

อันนี้เพราะอะไร เพราะยังยึด ยึดทั้งถ้อยคำที่ได้ยิน ยึดทั้งความความสมบูรณ์แบบของภาพลักษณ์ หรือว่าความเป็นคนดี ความเป็นนักปฏิบัติธรรม ที่จริงมันต้องต้องฝึกไปถึงขั้นว่า เออ ใครเขาว่าเราว่าไม่มีสติ ใครเขาว่าไม่มีธรรมะก็เฉยเพราะมันเป็นแค่โลกธรรม ถ้าเราฝึกมาถึงขั้นนี้ ย่อมเรียกได้ว่ามีต้นทุนที่จะไปรับมือกับความเจ็บความป่วยในอนาคต รับมือกับความสูญเสีย ความพลัดพราก หรือรับมือกับโลกธรรมฝ่ายลบต่าง ๆ ซึ่งมีมากมาย

 

ถ้าแค่นี้ยังหวั่นไหวใจกระเพื่อม เพียงแค่ถูกทักว่า เธอโกรธแล้ว เธอไม่มีสติแล้ว หรือว่าพอไม่มีคนเขาให้การยอมรับนับถือก็โกรธแล้ว แบบนี้ก็แน่ใจได้เลยว่า พออนาคตหรือวันข้างหน้าเจอความเจ็บความป่วย เจอความสูญเสียทรัพย์ สูญเสียคนรัก อกหัก ก็เสียศูนย์แน่นอน

 

แต่ก็ไม่สายก็เอาสิ่งที่เกิดขึ้นนั่นแหละมาเป็นเครื่องฝึกใจว่า ที่ทุกข์เพราะว่าเป็นเพราะยึดมั่นถือมั่น อย่างที่พูดเมื่อวานนี้ เหตุการณ์เหล่านี้มันล้วนแต่ส่งสัญญาณบอกว่า เป็นเพราะเธอยึดมั่นถือมั่น จึงเศร้าโศกเสียใจ จึงเสียศูนย์ เมื่อถอนความยึดมั่นถือมั่นหรือละวางตัวตนได้ เกิดเหตุพวกนี้ก็ไม่ทำให้เป็นทุกข์ได้ อันนี้เขาเรียกว่าธรรมะที่ได้ปฏิบัติ ช่วยเรารับมือกับเหตุร้ายหรืออนิฏฐารมณ์เหล่านี้ได้ในที่สุด 

25670925pm--จับสัญญาณของกายและใจให้เป็น

25 ก.ย. 67 - จับสัญญาณของกายและใจให้เป็น : แต่ถ้าเรามองว่า สิ่งที่เกิดขึ้นกับกายกับใจของเราก็ตาม เป็นสัญญาณที่บอกเรา ว่ามันมีอะไรที่ไม่ถูกต้องบางอย่าง เราก็กลับมาดู กลับมาใคร่ครวญ เหมือนคำวิจารณ์ เหมือนคำต่อว่าด่าทอ ถ้ามองให้ดี เขากำลังบอกเรา ว่าเราทำอะไรบางอย่างที่ไม่ถูกต้องหรือควรแก้ไข หรือบางทีก็กำลังบอกสัจธรรมให้กับเรา คนที่คิดแบบนี้ก็จะบอกว่า วันไหนไม่ถูกตำหนิ วันนั้นเป็นอัปมงคล เพราะอะไร เพราะเขามองว่าการถูกตำหนิเป็นของดี

เหมือนอย่างที่หลวงพ่อคำเขียนบอกว่า แม้ถูกด่าก็เห็นสัจธรรมได้ แต่หลายคนไม่เห็นสัจธรรม เพราะเอาแต่โกรธ เอาแต่โมโห เอาแต่โวยวายว่า ทำไมมาว่าฉัน ทำไมมาด่าฉัน ก็เลยไม่เห็นสัจธรรม ที่จริงสัจธรรมนั้นก็คือ สิ่งที่ความโกรธหรือการถูกต่อว่าด่าทอมาบอกเรา

 

ผู้ปฏิบัติ ผู้ใฝ่ธรรมต้องฉลาดในการจับสัญญาณจากสิ่งที่เรียกว่าอนิฏฐารมณ์ให้ได้ อนิฏฐารมณ์ก็คือ รูป รส กลิ่น เสียง สัมผัส ที่ไม่น่าพอใจ หรือเหตุการณ์ที่ไม่ถูกใจเรา พวกนี้ล้วนแต่เป็นของดี ที่บอกสิ่งดีๆ ให้กับเรา ถ้าเรารู้จักมอง 

25670924pm--ตัวรู้คู่ชีวิต

24 ก.ย. 67 - ตัวรู้คู่ชีวิต : ยิ่งรู้ตัวมากเท่าไหร่ ตัวกูหรือตัวตนมันก็เบาบาง หรือความยึดถือในตัวตนก็เบาบาง แล้วพอความยึดถือในตัวตนน้อยลง ความกลัวตายมันก็น้อยลงตามไปด้วย เรียกว่าเมื่ออยู่ก็อยู่อย่างมีความสุข เมื่อถึงเวลาตายก็ไม่อาลัยอาวรณ์ อันนี้เพราะว่ามีความรู้สึกตัวเป็นพื้นฐานที่ช่วยทำให้นอกจากกิเลสตัณหามันมารบกวนจิตใจได้น้อยลงแล้ว ยังทำให้ความยึดติดถือมั่นในตัวตนเบาบาง ทำให้อัตตามันมีอำนาจครอบงำจิตใจน้อยลง คนเราถ้าอัตตาครอบงำจิตใจน้อยลง ความกลัวตายมันก็น้อยลงไปด้วย

ท่านอาจารย์พุทธทาสจึงบอกให้ฝึก “ตายก่อนตาย” ฝึกตายก่อนตายหมายความว่า ฝึกให้ตัวกูมันตายก่อนที่จะหมดลม ที่จริงตัวกูมันไม่มีตั้งแต่แรก แต่ที่ท่านพูดหมายความว่า ให้ความยึดถือในตัวกูมันดับ เมื่อความยึดถือในตัวกูมันดับ หรือมันน้อยลงความกลัวตายก็จะน้อยลงตามไปด้วย และการทำความรู้สึกตัวอยู่เสมอ อันนี้มันเป็นพื้นฐานเลยในการที่จะทำให้ความยึดถือในตัวกูมันน้อยลง

 

ถ้ารู้สึกตัวจริงๆ รู้สึกตัวที่เกิดจากการที่มีสติครองใจ ทำอะไรก็ทำด้วยความรู้เนื้อรู้ตัว รู้กายรู้ใจ ไม่ใช่รู้สึกตัวแบบประเภทว่าไม่สลบ ไม่เมา ความรู้สึกแบบคนทั่ว ๆ ไปมันไม่ใช่ความรู้สึกตัวที่พูดถึงเท่าไร เพราะความรู้สึกตัวที่พูดถึงมันต้องมีสติปัฏฐานเป็นพื้นฐาน คือรู้กายรู้ใจ รู้จักตัวเองในมุมที่ลึกซึ้ง ไม่ใช่แค่รู้ว่าอยากอยู่ ไม่อยากตาย หรือไม่ใช่แค่รู้ว่าอยู่ไปเพื่ออะไร แต่รู้กายและใจในปัจจุบันขณะ จนกระทั่งไม่เปิดช่องให้กิเลสตัณหา หรือความหลงในตัวกูมันครอบงำใจได้ 

25670923pm--ความดีทำให้ชีวิตมีคุณค่า

23 ก.ย. 67 - ความดีทำให้ชีวิตมีคุณค่า : การทำดี จริง ๆ แล้วถ้าเข้าใจความหมายความดี นี่มันเท่นะ อาจจะไม่ได้มีคนยกย่องสรรเสริญ เด่นดังในโซเซียบมีเดีย แต่ว่ามันจะมีคนที่มีความหมายกับเรา กับชีวิตของเราก็ให้การยอมรับ และที่สำคัญคือมันทำให้ตัวเราภูมิใจในตัวเอง คนอื่นยอมรับคนอื่นชื่นชมแต่ตัวเราไม่ยอมรับตัวเอง ไม่ภูมิใจในตัวเอง มันก็ไม่ใช่ แล้วคนเราจะเห็นคุณค่าของตัวเองได้ ยอมรับตัวเอง ภูมิใจในตัวเองมันก็เพราะ ทำความดี มากกว่าที่เป็นเพราะใช้สินค้าแบรนด์เนม ใช้ของราคาแพง มีสร้อย มีทองมาประดับกาย อันนั้นมันฉาบฉวย

หรือแม้แต่จะเป็นที่ยอมรับของพวก เพราะว่ากล้า กล้าโทรมหญิง หรือว่ากล้าฆ่าคน อันนั้นมันก็เป็นเรื่องฉาบฉวย แม้หนุ่มที่ชื่อบีเขาจะบอกว่า รู้สึกว่าผมเองนี่เป็นคนสำคัญ มีคุณค่าเพราะว่าเพื่อน ๆ เขายอมรับที่ผมกล้ายิงคู่อริ แม้จะพลาดเป้า แม้กระสุนจะพลาดเป้า แต่จริง ๆ มันเป็นความสำนึกที่ชั่วครู่ชั่วยามเท่านั้นแหละ เพราะจริง ๆ ไม่ได้ทำความดีอย่างแท้จริง

 

แต่ถ้าทำความดีอย่างแท้จริงโดยเฉพาะการไปช่วยเหลือเกื้อกูลผู้อื่น เป็นจิตอาสา มันจะทำให้เกิดความสุขที่การกิน ดื่ม เที่ยว ช็อปนี่มันเทียบไม่ได้เลย เพราะฉะนั้นอย่าไปคิดว่าการทำดีเป็นเรื่องยาก มันง่ายกว่าที่เราคิดเยอะ แล้วมันไม่ได้อยู่ที่รูปแบบ แล้วมันก็ให้รางวัลที่คุ้มค่าอย่างแท้จริงเพราะว่ามันทำให้รู้สึกว่าชีวิตมีคุณค่า มีความสำคัญ ภูมิใจในตัวเองได้ 

25670922pm--ใส่ใจแต่ไม่แบก

22 ก.ย. 67 - ใส่ใจแต่ไม่แบก : การที่ไม่ลืมนี้มันก็เป็นบทเรียนที่จะทำให้เราป้องกันไม่ให้เกิดความผิดพลาด ในกรณีที่ตัวเองเคยทำอะไรไม่ดีกับคนอื่นเอาไว้ หรือเอามาเป็นบทเรียนเพื่อที่จะไม่ให้คนอื่นเขามาทำร้ายเราเพราะความซื่อหรือความไม่รู้เท่าทันของเรา อันนี้ก็เหมือนกัน เราใส่ใจกับเหตุการณ์ในอดีต แต่เราก็ไม่แบกเอาอารมณ์ไม่ว่าจะเป็นความโกรธ ความแค้น หรือความรู้สึกผิดเอาไว้ มันทำได้ แล้วมันควรทำด้วย เพราะไม่เช่นนั้นถ้าเราแบกเอาไว้ แบกอารมณ์ที่เป็นลบ แบกความโกรธ แบกความกลุ้ม แบกความคับแค้น หรือว่าเครียด เราก็จะไม่มีเรี่ยวแรงเหลือในการที่จะทำอะไร

ไม่ว่าจะเป็นการแก้ปัญหา การพัฒนาตน การดูแลสุขภาพ การทำงาน หรือการใช้หนี้ หรือว่าการทำให้ตัวเองสามารถจะก้าวเดินต่อไปข้างหน้าได้ มันทำได้ ใส่ใจแต่ไม่แบก ให้อภัยแต่ไม่ลืม ถ้าเรารู้จักทำใจ ฝึกใจเอาไว้ ไม่ใช่คิดแต่จะไปจัดการกับคนอื่น หรือจัดการกับปัญหา แต่ว่าไม่มองตน หรือว่าไม่รู้จักดูแลจิตใจของตัวเองให้ดี