Luangpor Paisal Visalo‘s Podcast (ธรรมะ จาก หลวงพ่อไพศาล วิสาโล)

25660603pm--สัจธรรมนำใจให้พ้นทุกข์

3 มิ.ย. 66 - สัจธรรมนำใจให้พ้นทุกข์ 

25660602pm--แก่แต่กาย ใจสดใส

2 มิ.ย. 66 - แก่แต่กาย ใจสดใส : ที่จริงการอยู่ลำพังมันไม่ทำให้เราเป็นทุกข์ แต่เป็นเพราะเราวางใจไม่เป็นต่างหาก ตรงนี้ที่ทำให้เป็นทุกข์ ถ้าเราวางใจให้เป็นมีสติ มีความรู้สึกตัว จิตใจก็จะมีความแช่มชื่นเบิกบาน สามารถพบความสุขภายใน สามารถจะเข้าถึงความสงบเย็นในจิตใจ แล้วถึงเวลาป่วย มันก็ป่วยแต่กาย แต่ว่าใจก็ยังสดใสได้ การอยู่ลำพัง มันจะไม่ใช่เป็นความวังเวง โดดเดี่ยว แต่มันเป็นความวิเวก มันเป็นความสงบที่สามารถจะเติมเต็มหรือหล่อเลี้ยงจิตใจได้ 

แต่เป็นเพราะคนไม่ได้เตรียมตัวในเรื่องนี้เลย อาจจะเป็นเพราะประมาท หรือพอคิดว่าฉันก็จะยังเหมือนเดิมในอีก 30 ปีข้างหน้า 40 ปีข้างหน้า วันนี้ฉันยังแช่มชื่นเบิกบานอย่างไร 40 ปีข้างหน้า ฉันก็จะเป็นอย่างนั้น โดยที่ไม่ได้คิดว่า พอถึงตอนนั้น ร่างกายก็ไม่เหมือนเดิม จิตใจก็ไม่เหมือนเดิมถ้าไม่ได้ฝึก ฉะนั้นฝึกเอาไว้ตั้งแต่ตอนนี้ เราจะได้มีเครื่องรักษาใจ เมื่อถึงในยามที่ชีวิตหรือร่างกายมันเข้าสู่ภาวะขาลง จิตใจก็ยังทะยานขึ้นไปเรื่อยๆ ได้ เพราะว่ามีสติสมาธิ มีความรู้สึกตัวเป็นเครื่องหนุนช่วย

25660601pm--ปฎิบัติต่อความไม่ถูกต้องอย่างถูกต้อง

1 มิ.ย. 66 - ปฎิบัติต่อความไม่ถูกต้องอย่างถูกต้อง : หน้าที่ของเราคือว่าปฏิบัติกับมันอย่างถูกต้อง ถ้าเราปฏิบัติกับมันอย่างถูกต้อง นอกจากจะทำให้เราไม่ทุกข์แล้ว เรายังได้ประโยชน์จากมันด้วย อย่างที่หลวงพ่อคำเขียนท่านพูดว่า ความโกรธมันก็มีค่า ความเกลียดมันก็มีค่า ถ้าเราปฏิบัติกับมันอย่างถูกต้อง ปฏิบัติกับมันอย่างถูกต้องทำอย่างไร ก็แค่รับรู้หรือรู้ทันมัน แบบรู้ซื่อๆ รู้เฉยๆ รู้โดยไม่ตัดสินว่าแบบนี้ไม่ดี อย่างนี้ไม่ดี ไม่มีการตัดสินว่าดีไม่ดี ความโกรธ ความเกลียด ความพยาบาท ตัณหาราคะที่เกิดขึ้น ถ้าเรามองหรือรับรู้มันด้วยสติ แบบว่ารู้เฉยๆ รู้ซื่อๆ ไม่มีการตัดสินให้ค่าว่าดีไม่ดี ควรไม่ควร เท่านี้ก็ทำให้อารมณ์พวกนี้มาครองใจเราได้ยาก 

แต่ยิ่งกว่านั้นก็คือว่า เราสามารถจะเห็นประโยชน์หรือได้ประโยชน์จากมันด้วย ทั้งในแง่ที่ว่ามันมาฝึกให้เรามีสติรู้ทัน สติเราจะว่องไวปราดเปรียวก็เพราะมีอารมณ์พวกนี้โผล่เข้ามาฝึกฝน และต่อไปมันก็จะแสดงธรรม แสดงสัจธรรมให้เราเห็น ว่ามันก็ไม่เที่ยง มันก็เป็นทุกข์ มันก็ไม่ใช่ตัวไม่ใช่ตน เห็นไตรลักษณ์ก็ไม่ได้เห็นจากไหนหรอก ก็เห็นจะอารมณ์อกุศลเหล่านี้แหละ รวมทั้งเห็นจากเวทนาฝ่ายลบ คือทุกขเวทนา มันไม่ควรเกิดขึ้นในสายตาของบางคน แต่ว่ามันถูกต้องแล้วที่มันเกิด แล้วถ้าเราวางใจให้ถูกต้อง เราก็ได้ประโยชน์จากมันด้วย อาศัยมันเป็นเครื่องฝึกจิตให้มีสติ อาศัยมันเป็นเครื่องสอนทำให้ใจเกิดปัญญา 

แน่นอน ความไม่ถูกต้องในโลกเราก็ต้องพยายามทำให้มันดีขึ้นเรื่อยๆ มีความถูกต้องม ีความยุติธรรมมากขึ้นเรื่อยๆ อันนี้ก็เป็นหน้าที่ เป็นเรื่องการทำกิจ แต่ก็ไม่ทิ้งการทำจิต เมื่อมันเกิดขึ้นกับเรา ไม่ว่าเกิดขึ้นกับสิ่งรอบตัว เกิดขึ้นกับสิ่งที่เราเกี่ยวข้อง ทรัพย์สินร่างกาย คนรัก หรือเกิดขึ้นกับจิตใจของเรา เราก็ไม่มัวแต่บ่นโวยวาย ตีโพยตีพายว่า ไม่จริง ไม่ถูกต้อง ไม่แฟร์ แต่เราจะเรียนรู้จากมัน และใช้มันให้เกิดประโยชน์ โดยที่รักษาใจเราไม่ให้ทุกข์ด้วย 

25660531pm--ทำอย่างไรจึงมีชีวิตเต็มร้อย

31 พ.ค. 66 - ทำอย่างไรจึงมีชีวิตเต็มร้อย : ถ้าเราปล่อยใจเป็นอย่างนั้น ต่อไปเรานอกจากไม่มีสติอยู่กับสิ่งที่ทำ คนที่กำลังเกี่ยวข้องแล้ว เราก็จะเต็มไปด้วยความเครียดความวิตกกังวล เพราะเวลาคิดไปเรื่องอดีตก็ตามเรื่องอนาคตก็ตาม มันมักจะตามด้วยความโกรธความโมโห ความรู้สึกผิด ความวิตกกังวล ความหงุดหงิดรำคาญใจ แล้วมันทำให้เราไม่สามารถจะมีชีวิตอย่างแท้จริง หรือเรียกว่าไม่สามารถจะมีชีวิตเต็มร้อยได้ 
แล้วสิ่งดีๆ ที่เราอยากจะทำก็เลยทำไม่ได้ เพราะไม่มีสมาธิอยู่กับสิ่งนั้น หรืออาจจะไม่ได้ทำเลยก็ได้เพราะว่าใจมัวแต่ไหลลอยไปกับสิ่งอื่น เรียกว่าอยู่ในความหลง เรื่องแบบนี้ต้องอาศัยในการฝึก เราจึงจะสามารถรักษาใจให้มาอยู่กับตัวเอง มามีความรู้สึกตัว อยู่กับเนื้อกับตัวได้ 

แล้วถ้าเราไม่ฝึก ใจของเรามันก็มีแต่จะเข้ารกเข้พคงไปเรื่อยๆ แล้วก็หลงเข้าไปในโลกของความคิด แล้วจมอยู่ในหลุมอารมณ์ จนบางทีไม่สามารถจะฉุดใจออกมาได้ อันนี้เป็นเรื่องสำคัญที่ถ้าเราไม่ฝึก ปล่อยใจไปตามสบายก็จะลงเอยด้วยความทุกข์ ลงเอยด้วยความหลง ไม่สามารถจะมีชีวิตเต็มร้อยได้อย่างแท้จริง 

25660530pm--สิ่งที่คิดอาจไม่ใช่สำหรับเรา

30 พ.ค. 66 - สิ่งที่คิดอาจไม่ใช่สำหรับเรา : มันก็มีหลายสิ่งหลายอย่างในชีวิตของเรา ไม่ใช่เฉพาะเรื่องการปฏิบัติธรรม แต่บางครั้งเวลาที่เราจะตัดสินใจอะไรบางอย่างเกี่ยวกับชีวิต แล้วเราก็เกิดความไม่กล้าขึ้นมา เช่น บางคนก็ไม่ชอบชีวิตที่ต้องกินเงินเดือน แต่พอนึกถึงการที่ต้องไปทำอาชีพที่ต้องพึ่งตัวเองเป็นผู้ประกอบการเอง รู้สึกว่ามันยาก รู้สึกว่ามันลำบาก รู้สึกว่ามันไม่ใช่ อันนี้อาจเป็นความคิดที่คลาดเคลื่อนจากความเป็นจริงก็ได้ เพราะถ้าได้ลองทำดูอาจจะพบว่ามันใช่

เหมือนหลายคนที่ไม่อยากจะทิ้งงานที่กินเงินเดือนเพราะว่ามันมั่นคง แต่เหตุจำเป็นต้องทำให้ต้องออกจากงานที่ว่า แล้วต้องไปค้าขาย ไปทำร้านอาหาร ไปขายสินค้าออนไลน์ แล้วพบว่า เออ มันใช่นะแต่ก่อนนี้ไม่กล้า เพราะไปมองว่ามันมีข้อเสียเยอะ มีข้อดีน้อย แต่จริงๆ แล้วเป็นการมองที่คลาดเคลื่อน หรือบางคนไม่ชอบชีวิตในกรุงเทพฯ แต่ว่าไม่กล้า ไม่อยากที่จะไปใช้ชีวิตในต่างจังหวัด เพราะว่ามองเห็นแต่ปัญหา มองเห็นแต่ข้อเสีย แต่พอมีเหตุจำเป็นให้ต้องออกไปใช้ชีวิตในต่างจังหวัด ก็พบว่ามันใช่ มันคือสิ่งที่ชีวิตเราต้องการ แต่ทำไมก่อนหน้านั้นไม่กล้า ก็เพราะมองเห็นแต่ข้อเสีย ข้อดีมองไม่ค่อยเห็น

มันชี้ให้เห็นว่า สิ่งที่เราคิดน่าจะไม่ตรงความเป็นจริงก็ได้ แล้วเราจะรู้อย่างไรว่ามันใช่หรือไม่ใช่ เหมาะกับเราหรือไม่ หรือเป็นประโยชน์กับเราหรือไม่ ก็ต้องทดลองปฏิบัติ ทดลองทำดู อย่าไปเชื่อความคิดของตัวเองมากเกินไป เพราะว่าสิ่งที่คิดอาจจะไม่ตรงกับความเป็นจริงก็ได้ 

แล้วคนเราจะว่าไปแล้วก็ไม่รู้ว่าอะไรคือสิ่งที่เราต้องการจริงๆ อะไรคือสิ่งที่จะให้ความสุขของเราจริงๆ สิ่งที่เราเชื่อว่ามันจะให้ความสุขกับเราอาจจะไม่ใช่ก็ได้ หรือสิ่งที่เราเชื่อว่ามันยากลำบาก ที่จริงมันอาจจะเป็นสิ่งที่ให้ความสุขแก่เราก็ได้ เพราะฉะนั้น อย่าไปเชื่อความคิดมาก ต้องลองทำต้องลองปฏิบัติแล้วก็เรียนรู้ด้วยตัวเองถึงจะรู้ว่านี้ใช่หรือไม่ใช่ 

25660529pm--ดำเนินชีวิตด้วยใจใฝ่รู้

29 พ.ค. 66 - ดำเนินชีวิตด้วยใจใฝ่รู้ : ถ้าหากว่าเราพร้อมที่จะเรียนรู้จากทุกอารมณ์ที่เกิดขึ้นกับใจ ความเครียด ความหงุดหงิดผิดหวังมันก็จะน้อย อารมณ์ ความหงุดหงิดผิดหวัง ความเครียด มันเกิดขึ้นเฉพาะคนที่แสวงหาความสงบในจิตใจ พอใจไม่สงบก็ผิดหวัง ก็หงุดหงิด พอมันมีความคิดฟุ้งซ่านเกิดขึ้นมากมาย ก็หงุดหงิด เพราะไม่เป็นไปดั่งใจ เพราะมันไม่ถูกใจ แต่ถ้าหากปฏิบัติเพราะต้องการรู้ทุกอย่างที่เกิดขึ้นกับใจ อารมณ์ใดเกิดขึ้นกับใจก็ได้ความรู้ 

ที่จริงถ้าวางใจแบบนี้ พอเจอทุกข์ แทนที่จะเป็นทุกข์ ก็จะกลายเป็นรู้ทุกข์ไป พระพุทธเจ้าก็สอนว่า ความทุกข์เป็นสิ่งที่ต้องรู้ อันนี้คนที่มุ่งแสวงหาความสะดวกสบายจะไม่เข้าใจ ว่าความทุกข์เป็นสิ่งที่ต้องกำหนดรู้ได้อย่างไร แต่คนที่ใฝ่รู้ ก็จะได้เปรียบ เพราะว่าเมื่อมีทุกข์แล้ว เราก็ควรจะรู้ทุกข์ ถ้าเรารู้ทุกข์เราก็ไม่เป็นทุกข์ คนที่ใฝ่รู้ เวลาเจอทุกข์ เขาจะพยายามรู้ทุกข์ รู้จักทุกข์ให้มากขึ้น ว่ามันมีสภาวะอย่างไร เกิดจากอะไร ส่วนคนที่แสวงหาความสะดวกสบาย พอเจอทุกข์ก็จะหงุดหงิด โวยวายตีโพยตีพาย เข้าไปเป็นผู้ทุกข์ ก็เลยทุกข์หนักขึ้น

ฉะนั้นไม่ว่าในการดำเนินชีวิตหรือจะเป็นผู้ปฏิบัติก็ตาม ให้เราพยายามรักษาท่าทีหรือสำนึกของการเป็นผู้ใฝ่รู้เอาไว้ อย่าเป็นผู้ใฝ่เสพ อย่าเป็นผู้แสวงหาความสะดวกสบาย แต่เป็นผู้ที่พร้อมจะเรียนรู้จากทุกข์ เจอทุกข์ก็ยอมรับและเรียนรู้จากมัน อย่างนี้แหละจึงจะก้าวออกจากทุกได้ 

25660528pm--ทำอย่างไรจะไม่เสียใจกับอดีต

28 พ.ค. 66 - ทำอย่างไรจะไม่เสียใจกับอดีต : แต่ถ้าเกิดคนเรามีสติ ไม่ปล่อยให้ใจมันไหลไปตามสิ่งล่อเร้าเย้ายวน จนลืมสิ่งที่สมควรทำ หรือไม่ปล่อยใจให้เพลินกับอยู่กับสิ่งที่ควรจะทำให้น้อยลง เราก็จะสามารถทำสิ่งที่ดีๆ ตั้งแต่ตอนนั้นเลย อะไรที่ควรทำให้น้อยลงก็ทำตั้งแต่ตอนนั้น อะไรที่ควรทำให้มากขึ้นก็ทำตั้งแต่ตอนนั้น คือตอนที่ยังหนุ่มยังสาว ตอนที่ยังมีกำลังวังชา ตอนที่ยังไม่เจ็บไม่ป่วย ตอนที่ยังไม่มีความเสียหายอะไรเกิดขึ้น รวมทั้งเวลามีความโกรธ ความโมโหกับอะไรที่มันเป็นเรื่องเล็กน้อย ก็ไม่ปล่อยให้ครอบงำใจ จนกระทั่งทำในสิ่งที่ต้องมาเสียใจภายหลัง หรือเกิดผลเสียตามมา

สติมันช่วยไม่ให้เราไปเอาจริงเอาจัง เอาเป็นเอาตายกับอารมณ์ต่างๆ หรือกับเหตุการณ์ขณะที่เกิดขึ้น มันเป็นตัวยั้งไม่ให้ไปหมดเนื้อหมดตัวกับอารมณ์ จนกระทั่งต้องมาเสียใจเมื่ออายุมากขึ้นว่าเราไม่น่าเลย ขณะเดียวกันก็ทำให้เราไม่ไปเพลินกับสิ่งต่างๆ จนลืมทำสิ่งที่สมควรทำ 

ถ้าเราไม่อยากจะเสียใจกับอดีตที่ผ่านมา การครองตนให้มีสติสำคัญมาก นอกจากเราจะรู้ว่าอะไรควรทำให้น้อยลง อะไรควรทำให้มากขึ้นแล้ว เราสามารถจะลงมือทำได้ ไม่ใช่รู้แต่ไม่ทำ เพราะว่ายังเพลินอยู่กับอะไรหลายสิ่งหลายอย่าง อย่างที่เขาพูด ดีชั่วรู้หมดแต่อดใจไม่ได้ ที่อดใจไม่ได้เพราะไม่มีสติ ถ้ามีสติแล้วมันอดใจได้ อะไรที่ควรทำให้น้อยลงก็ทำได้ อะไรที่ควรทำให้มากขึ้นก็ทำได้ แล้วก็ทำตั้งแต่ยังหนุ่มยังสาว ไม่ใช่มาเสียอกเสียใจตอนที่แก่แล้ว 

25660526pm--ความหมายของสังฆทาน

26 พ.ค. 66 - ความหมายของสังฆทาน : เราก็อย่านึกแต่เรื่องการทำบุญอุทิศให้ ต้องนึกไปถึงเรื่องการสืบทอดความดีของท่าน ความดีของท่าน หรือว่าสิ่งดีๆ ที่ท่านทำเราก็ต้องสืบทอดด้วย ความดีที่ท่านทำเช่น ท่านอาจจะเป็นคนที่ชอบบำรุงอุปถัมภ์ศาสนา ส่งเสริมการศึกษาพระสงฆ์ ส่งเสริมการปฏิบัติธรรม ชอบปลูกป่าอนุรักษ์ธรรมชาติ ชอบสงเคราะห์คนทุกข์คนยากไร้ แล้วก็ชอบสงเคราะห์สัตว์ที่ถูกทอดทิ้ง นี่คือความดีที่ท่านทำ เราก็ควรจะสืบทอด สืบต่อความดีของท่านเหล่านั้น 

ไม่ใช่ว่าเอาแต่ทำบุญด้วยการถวายสังฆทานอย่างเดียว แต่ว่าไปปลูกป่าเพื่อสืบทอดสิ่งที่ท่านทำ สงเคราะห์สัตว์ ช่วยเหลือคนทุกข์คนยาก เป็นการสืบทอดสืบต่อความดีของท่าน นั่นก็เป็นบุญเหมือนกัน มันเกิดบุญที่ใจเรา แล้วเกิดบุญให้กับผู้คน เป้าหมายที่ได้รับอานิสงส์จากการทำความดีนั้น และรวมถึงเราก็อยากจะอุทิศบุญกุศลนั้นให้กับผู้ที่ล่วงลับซึ่งอยู่ในปรโลก 

เพราะฉะนั้นเวลาพูดถึงการทำบุญให้กับผู้ที่ล่วงลับ อย่าเจาะจงแต่เรื่องการถวายสังฆทาน ในแง่หนึ่งเราก็ต้องถวายสังฆทานอย่างถูกต้อง ว่าเป็นสังฆทานจริงๆ ในอีกแง่หนึ่งเราก็พยายามสืบทอดความดีของท่าน สืบทอดงานของท่านทำด้วย จะได้เรียกว่าเป็นการตอบแทนบุญคุณของท่าน"

เสียงธรรมจากหลวงพ่อไพศาล วิสาโล

บรรยายที่ ยุวพุทธิกสมาคม

วันที่ ๒๖ พฤษภาคม ๒๕๖๖

25660521pm--ความเจ็บไข้มาเตือนให้ฉลาด

21 พ.ค. 66 - ความเจ็บไข้มาเตือนให้ฉลาด : อนิฏฐารมณ์มันมีหลายระดับ รูป รส กลิ่น เสียง สัมผัสที่ไม่น่าพอใจ เหตุร้ายที่สร้างความทุกข์ให้กับเรา มันมีหลายระดับ เราสามารถที่จะฝึกใจจากอนิฏฐารมณ์ หรือความทุกข์ที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำวัน เช่น เมื่อเจอคำต่อว่าด่าทอ หรือว่าเมื่อสูญเสียทรัพย์ เมื่องานการมีอุปสรรค เมื่อคนที่อยู่รอบข้างไม่เป็นดั่งใจ มันจะเกิดความโกรธ ความหงุดหงิด ความผิดหวัง
แต่ถ้าเราสามารถจะฝึกจิตจากอารมณ์เหล่านี้ได้ ฝึกให้รู้จักรู้ทันอารมณ์เหล่านี้ และรู้จักปล่อยวาง ไม่ให้มันมาครอบงำใจ รวมทั้งนอกจากรักษาใจให้เป็นปกติในยามที่เจอสิ่งเหล่านี้แล้ว ยังสามารถหาประโยชน์จากมันได้

อย่างที่ได้กล่าวตั้งแต่ตอนต้นแล้วว่า เมื่อเจออนิฏฐารมณ์หรือเจอทุกข์ สิ่งที่เราพึงกระทำมี 2 ประการ 1. รักษาใจไม่ให้ทุกข์  2. หาประโยชน์จากมันให้ได้ สองประการนี้เราสามารถจะฝึกได้ในชีวิตประจำวัน ไม่ต้องรอให้เราเจ็บไข้เสียก่อน ถึงค่อยมาฝึกทั้งสองประการนี้ เพราะถึงตอนนั้นก็อาจจะไม่ทันการแล้ว
เวลาเจออากาศร้อน เจอรถติด เจอคนผิดนัด เจอคำต่อว่าด่าทอ หรือแม้แต่เจอเหตุการณ์ทางสังคมและการเมืองที่ไม่ถูกใจ เราก็สามารถที่จะฝึกจิตให้รู้จักวางใจไม่ให้ทุกข์ และยังสามารถหาประโยชน์จากมันให้ได้ ถ้าเราเตรียมหรือฝึกฝนตรงนี้อยู่เสมอ จนกระทั่งแคล่วคล่องชำนาญ ถึงเวลาเจอความเจ็บไข้ไม่ว่าน้อยหรือใหญ่ เราก็สามารถจะยกจิตให้เหนือทุกข์ วางใจให้เป็นปกติ และสามารถเกิดความเติบโตงอกงามในทางธรรมได้ เพราะเรารู้จักหาประโยชน์จากทุกข์ ให้ทุกข์มันสอนธรรมแก่เรา โดยเฉพาะสัจธรรม 

25660519pm--ปฎิบัติธรรมไปกับการทำงาน

19 พ.ค. 66 - ปฎิบัติธรรมไปกับการทำงาน : เห็นความทุกข์ของผู้คนแล้ว ทำให้ความทุกข์ของเรากลายเรื่องเล็ก เห็นประโยชน์ของส่วนรวม มันก็ทำให้เราเอาตัวเองเป็นใหญ่น้อยลง ยอมลดราวาศอก หรือยอมลดความต้องการ เพราะเห็นแก่ประโยชน์ส่วนรวม มีความอดกลั้นมากขึ้น เพราะรู้ว่าถ้าระเบิดออกไป มันจะเกิดความขัดแย้ง เกิดเรื่องวุ่นวาย การงานก็ล้มเหลว หรือว่าหมู่มิตรก็แตกแยก พอคิดถึงส่วนรวม ก็ทำให้รู้จักอดกลั้นต่อกับอารมณ์ แล้วยิ่งเจอคำต่อว่าด่าทอ คำวิพากษ์วิจารณ์ ก็เอาสิ่งเหล่านี้มาเป็นแบบฝึกหัดในการลดอัตตา เจอความล้มเหลวก็ถือว่าดี ได้เรียนรู้ มันเป็นการภาวนาไปพร้อมๆ กันได้

ถ้าหากว่าทำอย่างนี้ ก็จะเป็นอย่างที่บางครั้งท่านอาจารย์พุทธทาสเรียกว่า การทำงานคือการปฏิบัติธรรม ยิ่งทำงาน กิเลสก็ยิ่งลดลง อัตตาก็เบาบางลง และประโยชน์สุขที่เกิดขึ้นกับส่วนรวม ไม่ว่าจะงานบุญ งานสังคม ก็เพิ่มพูนมากขึ้น

 

เพราะฉะนั้นเรื่องการปฏิบัติธรรม ก็ให้เราเข้าใจให้ดีๆ ว่า มันไม่ใช่แค่การต้องมาปฏิบัติกันในวัด แต่จะต้องนำเอาไปปฏิบัติท่ามกลางการทำงาน ท่ามกลางการใช้ชีวิต แล้วก็ใช้งานการนั่นแหละเป็นเครื่องฝึกฝนขัดเกลาตัวเองไปพร้อมๆ กันด้วย