Luangpor Paisal Visalo‘s Podcast (ธรรมะ จาก หลวงพ่อไพศาล วิสาโล)

25640813pm--ทางสุดโต่งที่ควรเลี่ยง

13 ส.ค. 64 - ทางสุดโต่งที่ควรเลี่ยง : การตามใจกิเลสไม่ว่ากิเลสจะเป็น ตัณหา ราคะ โทสะ ก็เป็นน้องๆ การปรนเปรอด้วยกาม มีกิเลสเกิดขึ้น ก็ตามใจตะพึดตะพือ แต่ว่าในทางตรงข้าม เก็บกดอารมณ์ความรู้สึกไม่ได้หมายถึงเฉพาะว่า เก็บกด ตัณหา ราคะ หรือว่าความโกรธ หรือว่าพยายามหักห้ามใจไม่ให้อารมณ์หรือกิเลสเหล่านั้นมาครอบงำจิตใจ มันมากกว่านั้น

มันรวมไปถึงว่า เวลามีความยินดีพอใจในเรื่องอะไร เช่นได้กินอาหารอร่อย เกิดความพอใจ ก็พยายามเก็บกด ปฏิเสธความพอใจนั้น เห็นว่าเป็นกิเลสชนิดหนึ่ง อยู่ในที่ที่สบายแล้วเกิดความยินดีก็ไม่ได้ ต้องเก็บกด ปฏิเสธมัน เพราะเห็นว่ามันจะทำให้กิเลสงอกงาม อันนี้ก็เป็นสุดโต่งอีกทางหนึ่ง

 

ไม่ตามใจกิเลสก็ดีแล้ว แต่ว่าการที่ไปเก็บกด ไม่ใช่เฉพาะกิเลสอย่างเดียว แต่รวมถึงอารมณ์ความรู้สึกต่างๆที่เกิดจากการได้สัมผัสกับอารมณ์ที่น่าพอใจ ไม่ว่าทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย สัมผัส ยินดีก็ไม่ได้ ก็ไปปฏิเสธมัน การทำอย่างนั้นก็ทำให้เกิดความรุ่มร้อน เกิดความเครียด ซึ่งบางทีก็ทำให้เกิดการเหวี่ยงกลับไปสู่ตามใจกิเลส

 

อย่างคนบางคนตอนบวชพระ เข้มงวดกับตัวเองมาก เคร่งครัดจนกระทั่งเคร่งเครียดกับวินัย มีความยินดี มีความพอใจอะไรก็ไม่ได้ กดกิเลสไว้ แต่ตอนหลังทนไม่ไหว สึกหาลาเพศไป เพราะว่ามันรุ่มร้อนเหลือเกิน พอสึกไปกลายเป็นคนที่ติดเหล้าเมายา เหวี่ยงสวิงไปอีกทางหนึ่ง ห้ามใจไม่อยู่ สู้กิเลสไม่ไหว อันนี้เพราะความสุดโต่ง

 

สุดโต่งประการต่อมาก็คือ อันนี้เห็นชัดแล้วว่าคือสิ่งที่ไม่ดีคือหลงชั่ว ก็คือตามใจกิเลสในระดับที่เรียกว่าหมดเนื้อหมดตัวตรงข้ามกับความหลงชั่ว แต่ว่าเป็นทางสุดโต่งก็คือการติดดี ติดดี ประเภทว่าคนอื่นหรือใครก็ตาม จะต้องดีแบบฉัน หรือว่า ดีในแบบของฉัน ดีทางความคิดของฉัน แม้ผิดเพี้ยนเล็กน้อยก็ไม่ได้ เรียกว่าหยุมหยิมไปหมดเลย แล้วใครที่ไม่ดีเหมือนตนหรือในแบบของตัว ไม่ใช่เฉพาะเรื่องของศีล แต่รวมถึงการใช้ชีวิต การแต่งตัว เรื่องของมารยาท

 

ถ้าใครไม่ดีแบบฉันก็จะมีความเกลียดชัง รู้สึกเป็นปฏิปักษ์ ติดดีแบบนี้ก็จะคอยเพ่งโทษคนรอบข้างคนรอบตัว ใครอยู่ใกล้ก็รุ่มร้อน เจ้าตัวก็รุ่มร้อน เพราะว่าพอติดดีมากๆ มันมีความคิดหรืออารมณ์ไม่ดีเกิดขึ้นในใจ ก็พยายามปฏิเสธพยายามกำจัดมัน แต่ว่าปุถุชน ตราบใดที่ยังไม่หลุดพ้นก็มีกิเลสประทุขึ้นมาเป็นระยะๆ คนที่ติดดีก็จะยอมรับไม่ได้ แล้วพอเกิดขึ้นบ่อยๆห้ามไม่ได้ กดข่มไม่ไหว ก็จะรู้สึกเกลียดชังตัวเองว่า ทำไมเราถึงเป็นคนไม่ดีอย่างนี้ ทำไมถึงมีความคิดชั่วร้ายแบบนี้ 

25640812pm--พาจิตกลับมารู้สึกตัว

12 ส.ค. 64 - พาจิตกลับมารู้สึกตัว : คนเราถ้าไม่ส่งจิตออกนอกจนลืมตัว การที่จะทำผิดศีลหรือว่าทำชั่ว มันก็เป็นไปไม่ได้ เพราะว่ามันจะไม่เปิดโอกาสให้โลภะ โทสะเข้ามาบงการจิตใจเราได้เลย การที่กิเลสทำอย่างนั้นได้ ก็เพราะว่าใจส่งออกนอกจนขาดสติ แล้วก็ไม่รู้สึกตัว ไม่รู้เนื้อรู้ตัว ถ้ามีสติ ความรู้สึกตัวเมื่อไหร่ มันก็ทำชั่วผิดศีลไม่ได้

เพราะฉะนั้นจึงบอกว่า เรื่องการส่งจิตออกนอก เป็นเรื่องสำคัญมากทีเดียวที่คนส่วนใหญ่มองข้าม ทำอย่างไร จึงจะไม่ส่งจิตออกนอก สำหรับปุถุชนนั้นยาก เพราะว่ามันก็เป็นธรรมดาที่เราจะเผลอ เราจะขาดสติ ปล่อยใจลอย ฝันกลางวัน หรือว่าไปจดจ่อจดจ้องอยู่กับสิ่งที่มันทำให้เกิดความไม่สบายกายไม่สบายใจ

 

แต่ว่าสิ่งที่เราทำได้คือว่า เมื่อมันเผลอส่งไปข้างนอกแล้ว ให้รีบกลับมาไวๆ ไม่ปล่อยให้ใจหลงลอยอยู่กับสิ่งนอกตัว หรือนอกปัจจุบัน

 

อะไรที่จะทำให้จิตที่มันส่งออกนอกไปแล้ว กลับมา นั่นก็คือสติ เมื่อลืมกายลืมใจแล้ว หรือว่าลืมปัจจุบันแล้ว มันกลับมาระลึกได้ว่ากำลังทำอะไรอยู่ อันนี้คืองานของสติ สติทำให้ระลึกได้ในปัจจุบัน ใจมันเผลอไปแล้ว ลอยไปแล้ว ออกจากปัจจุบันไปแล้ว สติเท่านั้นที่จะช่วยกลับมาระลึกรู้ว่าทำอะไรอยู่ในปัจจุบัน มันก็ทำให้จิตกลับมาอยู่ับปัจจุบัน ในทำนองเดียวกัน พอจิตส่งออกนอกไปแล้วจนลืมกายลืมใจหรือลืมตัว เมื่อมีความรู้สึกตัวเกิดขึ้น มันก็กลับมา 

25640811pm--อย่าส่งจิตออกนอก

11 ส.ค. 64 - อย่าส่งจิตออกนอก : รับรู้สิ่งภายนอก แต่ว่าไม่ใช่เป็นการรับรู้แบบส่งจิตออกนอก แต่ว่ามีสติ แล้วก็ใช้ปัญญาใคร่ครวญ ก็ทำให้เกิดความเห็นแจ้งขึ้นมา หรือว่าเกิดข้อคิด เกิดกุศลธรรมที่ทำให้เร่งทำความเพียร

เราต้องเข้าใจว่าส่งจิตออกนอกไม่ใช่หมายความว่าไม่ไปรับรู้อะไรเลย รับรู้ได้ แต่ไม่ใช่ปล่อยให้ใจลอย หรือหลง แต่รับรู้อย่างมีสติ มีอารมณ์ใดเกิดขึ้นจากการรับรู้หรือสัมผัสนั้นก็รู้ จะเป็นความยินดียินร้ายก็รู้ จะเป็นความชอบความชังก็รู้ ไม่ปล่อยให้มันมาครอบงำบงการจิต หรือดียิ่งกว่านั้นรู้จักใคร่ครวญจนเกิดปัญญา จนเกิดกุศลธรรมที่ส่งเสริมความเพียร 

25640810am--ให้โอกาสแก่สติ

10 ส.ค. 64 - ให้โอกาสแก่สติ : ภาวนา ระหว่างที่เดินจงกรม ใจมันลอย โดยที่เราไม่ไปบังคับจิตไม่ให้คิดอะไร ให้อิสระกับจิตที่มันจะคิดหรือไม่คิดก็ได้ แต่ถ้ามันคิดเมื่อไหร่ สติออกมาทำงานทันที แน่นอนใหม่ๆก็ช้ากว่าจะรู้ทันความคิด แต่ว่าถ้าให้โอกาสเขาบ่อยๆ เขาก็จะทำงานได้ไวขึ้นๆ ก็เหมือนกับเราให้โอกาสนักกีฬาหน้าใหม่ลงสนามบ่อยๆ พอเขาลงสนามบ่อยๆ เขาก็จะมีทักษะมากขึ้น

สติก็เหมือนกัน แม้กระทั่งหนูสามารถที่จะเรียนรู้ของมันเองได้ในการหาอาหารที่ถูกซ่อนไว้ ให้เวลามันให้มันได้ทำบ่อยๆทำบ่อยๆมันก็จะทำได้ไวได้เร็ว คือเราต้องไว้ใจสติ พอเราไว้ใจสติเราก็จะไม่ไปบังคับจิต ไม่ไปดักจ้อง ไม่ไปเพ่ง ไม่ไปห้ามคิด ให้อิสระกับจิตที่มันจะไหลลอยไปคิดนั่นคิดนี่ หรือไหลลอยไปตามความคิด และเมื่อมีความคิดเกิดขึ้น สติก็จะได้ทำงาน อย่าไปรู้สึกแย่ที่มีความคิดเยอะ

 

บางคนภาวนาไปไม่นาน ประสบการณ์ก็ไม่มาก พอภาวนาไปมีความคิดเยอะก็บ่นว่า ทำไมฉันมีความคิดเยอะแบบนี้ทั้งๆที่ปฏิบัติไม่กี่วันไม่กี่อาทิตย์ อย่าไปคาดหวังว่าจิตต้องสงบ ลืมไปว่าจิตก็เป็นอนัตตา มันไม่ได้อยู่ในอำนาจการควบคุมของเรา มันจะมีความคิดเกิดขึ้นก็เป็นธรรมดา อันที่จริงมันก็ไม่ได้เป็นเรื่องเสียหาย มันก็เป็นของดีถ้าใช้มันให้เป็น หรือมีท่าทีที่ถูกต้องกับมัน อย่างที่หลวงปู่เสาร์ว่าถ้าจิตนิ่งสงบ มันก็ไม่ก้าวหน้า ลองพิจารณาดู 

25640809pm--ความดีก็ไม่ทิ้ง ความจริงต้องใส่ใจ

9 ส.ค. 64 - ความดีก็ไม่ทิ้ง ความจริงต้องใส่ใจ : การเห็นสิ่งต่างๆ ความคิดแบบนี้ ตามความเป็นจริง มันก็ทำให้เกิดความสงบเย็นในจิตใจได้ และยิ่งถ้าหากว่าทำด้วยความต่อเนื่อง และก็เห็นความจริง หรือเห็นมันตามที่เป็นจริงอย่างลึกซึ้งมากขึ้นเรื่อยๆ จนกระทั่งทะลุสิ่งที่เป็นสมมติ เข้าถึงความจริงขั้นปรมัตถ์ ความจริงนั้นแหละที่มันจะพาเราเข้าสู่อุดมคติสูงสุดของความเป็นชาวพุทธ

เพราะฉะนั้นเรื่องการทำความดีเป็นสิ่งที่ควรทำ แต่ว่าทำแล้วอย่าไปติดดี ขณะเดียวกัน ก็ไม่ลืมที่จะมาภาวนาเพื่อฝึกจิตให้เห็นความจริงด้วย อย่างที่เคยพูดไว้ว่า ธรรมะนั้นมี 2 ระดับคือ จริยธรรมและสัจธรรม จริยธรรมคือการทำความดี ความดีเป็นสิ่งที่ควรทำ ส่วนสัจธรรมคือความจริง เป็นสิ่งที่ควรเห็น หรือควรเข้าถึง

 

ปฏิบัติธรรมต้องทำให้ครบถ้วน คือทั้งทำดี แล้วก็เห็นความจริง ทำดีก็ไม่ทิ้ง ความดีก็ไม่ทิ้ง ส่วนความจริงก็ต้องใส่ใจ ถ้าทำแต่ความดี แต่ว่ามองข้ามการฝึกจิตที่ให้เห็นความจริง ก็ยังต้องเจอกับทุกข์เพราะว่าความยึดติดอยู่ สำหรับชาวพุทธเรา ความดีต้องไม่ทิ้ง แต่ความจริงก็ต้องใส่ใจด้วย 

25640808pm--รู้ทันความอยาก

8 ส.ค. 64 (เย็น) - รู้ทันความอยาก : คนสงสัย ถ้าไม่มีความอยาก แล้วมันจะทำได้หรือ คนเรามีเหตุผลทำอะไรต่ออะไรหรือมีเหตุปัจจัยทำอะไรต่ออะไรได้มากมายนอกจากความอยาก ความอยากในที่นี้หมายถึงอยากจะได้โน่นได้นี่

มีความอยากชนิดหนึ่ง คือความอยากทำเรียกว่าฉันทะ อันนี้ดีมากเลย ถ้าเรามีความอยากทำเพราะว่าเราเห็นว่ามันมีคุณค่า เราก็ทำมันได้ต่อเนื่อง มันจะได้ผลอย่างไรก็ไม่เป็นไร อยากทำมันต่างจากอยากได้ อยากได้เป็นปัญหา แต่อยากทำเป็นฉันทะ และยิ่งถ้าเกิดเราได้รับความสุขจากการปฏิบัติ มันก็ช่วยหล่อเลี้ยงการปฏิบัติไปได้ต่อเนื่องไปได้เรื่อยๆ

 

อย่างที่พูดเมื่อเช้า ความสุขเป็นตัวหล่อเลี้ยงความดี ความสุขก็เป็นตัวหล่อเลี้ยงการปฏิบัติ ทำให้เกิดความอยากทำ แล้วพอทำไปเรื่อยๆมันกลายเป็นความคุ้นเคย กลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตและกลายเป็นเรื่องง่าย เหมือนกับที่ทุกวันเราต้องตื่นเช้ามาแปรงฟัน อาบน้ำ แต่ก่อนนั้นพ่อแม่ต้องเคี่ยวเข็ญให้ทำ แต่ตอนหลังเรายินดีทำ เพราะเห็นคุณค่า มันเกิดฉันทะขึ้นมา และทำจนกระทั่งกลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิต

 

การภาวนาก็เป็นอย่างนั้น ไม่จำเป็นต้องทำด้วยความอยากได้ มันมีความอยากอย่างอื่นที่สามารถจะเกื้อหนุนการปฏิบัติ รวมทั้งเหตุปัจจัยอย่างอื่นด้วย เพราะฉะนั้นให้รู้เท่าทันเวลามีความอยากเกิดขึ้น โดยเฉพาะอยากได้ความสงบ อยากบรรลุมรรคผลนิพพาน ก็รู้ทันมัน แต่ว่าอย่าปล่อยให้มันเข้ามาครอบงำใจเพราะมันจะทำให้เคลื่อนออกจากการภวานาที่ถูกต้องได้ 

25640808am--หล่อเลี้ยงความดีด้วยความสุข

8 ส.ค. 64 (เช้า) - หล่อเลี้ยงความดีด้วยความสุข : หลวงปู่ดู่ พรหมปัญโญ แห่งวัดสะแก อยุธยา ท่านเป็นเกจิอาจารย์ที่มีชื่อเสียงมาก คราวหนึ่งมีชายหนุ่ม ๒ คน มากราบท่าน คนหนึ่งเป็นลูกศิษย์ท่าน ชวนเพื่อนให้รักษาศีลและนั่งสมาธิต่อหน้าหลวงปู่ดู่ เพื่อนก็ปฏิเสธบอกว่า เขาถือศีล ๕ ไม่ได้เพราะยังกินเหล้าอยู่ หลวงปู่ก็เลยพูดกับเขาว่า แกจะกินเหล้าก็กินไป แต่ว่าทำสมาธิให้ได้ไหม แค่ ๕ นาทีก็พอ ชายคนนั้นเห็นว่า ๕ นาทีไม่ได้มากอะไร ก็เลยรับปากหลวงปู่ดู่ เนื่องจากเขาเป็นคนพูดคำไหนคำนั้น ดังนั้นเขาจึงนั่งสมาธิทุกวันวันละ ๕ นาทีตามที่รับปากไว้ นั่งเสร็จก็ไปกินเหล้า แต่บางวันเพื่อนชวนมากินเหล้าตอนที่กำลังนั่งสมาธิอยู่ ก็ปฏิเสธไป ปรากฏว่าทำไป ๆ เขาก็เลิกเหล้าได้เอง คงเพราะนั่งสมาธิทุกวัน ทำให้จิตใจมีกำลัง ไม่คล้อยตามกิเลสง่าย ๆ นอกจากหักห้ามใจได้แล้ว สมาธิยังช่วยให้เขามีความสุข เป็นความสุขที่ประเสริฐกว่าการกินเหล้าเยอะ

ชายคนนี้นอกจากเลิกเหล้าไดแล้ว ตอนหลังก็เกิดศรัทธา ถึงกับบวชพระและอยู่ในสมณเพศต่อเนื่องหลายปี พูดได้ว่าชีวิตของเขาเปลี่ยนแปลงเพราะว่าทำสมาธิแค่วันละ ๕ นาที

 

สิ่งเล็กน้อย หากเป็นสิ่งที่ดี ถ้าเราทำบ่อย ๆ จะมีอานิสงส์มาก ทำให้จิตมีกำลัง เมื่อจิตมีกำลังก็สามารถขับเคลื่อนชีวิตของเราสู่ความเจริญงอกงามตามที่ตั้งใจไว้ 

25640807pm--ปล่อยวางอย่างรู้ทัน

7 ส.ค. 64 (เย็น) - ปล่อยวางอย่างรู้ทัน : รู้แล้วก็ผ่าน ท่านเปรียบเหมือนกับนั่งรถทัวร์ มันผ่านตลอด ไม่ว่าสองข้างทางจะเป็นสถานที่อะไร เป็นตลาด หรือเป็นชายทะเล สถานที่จะสวยงามแค่ไหนก็ผ่านตลอด จนกว่าจะถึงสถานีข้างหน้า ไม่เหมือนขับรถส่วนตัว แวะตลอด

ถ้าไม่ปฏิบัติ ไม่เจริญสติ มันก็จะแวะตลอด มันจะข้องแวะทุกความคิด ไม่ว่าจะผลักไสหรือไหลตาม แต่ถ้าหากว่าเจริญสติ มันผ่านตลอด เห็นแล้วก็ผ่าน ๆ เห็นแล้วก็วาง หรือพูดอีกอย่างหนึ่งก็คือว่า เห็นรถที่มันแล่นผ่านบนถนนข้างหน้า คันแล้วคันเล่า โดยที่ไม่ได้ทำอะไรกับรถเหล่านั้น ไม่ไปห้ามมัน แล้วก็ไม่ไปโจนขึ้นรถคันไหนที่น่าสนใจ ไม่ทำทั้งสองอย่าง คือไม่ผลักไสและก็ไม่ใฝ่หา

 

อันนี้ก็จะช่วยทำให้การปล่อยวางในใจหรือด้านในเกิดขึ้นได้ และมันก็ช่วยทำให้เมื่อเกี่ยวข้องกับสิ่งต่างๆภายนอก จะเป็นทรัพย์ จะเป็นคน จะเป็นงานการ ก็ปล่อยวางได้ง่ายขึ้น ยังทำงานอยู่ยังเกี่ยวข้องยังทำกิจอยู่ แต่ว่าข้างในใจนั้นโปร่งเบา มีทรัพย์แต่ว่าก็ใช้มันในฐานะที่เป็นนาย ไม่ใช่ปล่อยให้มันใช้เรา เพราะว่าไปยึดติดถือมั่นว่ามันเป็นเราหรือของเรา

 

ต้องเข้าใจการปล่อยวางให้ดี เราก็จะเกี่ยวข้องกับสิ่งต่างๆได้ยังถูกต้อง อย่างรู้เท่าทันธรรมดา ไม่ว่าสิ่งนั้นจะอยู่ภายนอกหรือว่าเกิดขึ้นในใจของเราก็ตาม 

25640807am--ภาวนาคือการปล่อยวาง

7 ส.ค. 64 (เช้า) - ภาวนาคือการปล่อยวาง : เวลาเราลงมือภาวนา ลองสังเกตดูว่าเรามีความอยากจะให้จิตสงบไหม หรือขณะที่กำลังปฏิบัติอยู่มันมีความอยาก ตอนเริ่มไม่มีความอยาก แต่พอปฏิบัติไป มันมีความอยาก พออยากให้จิตสงบ มันก็เริ่มเข้าไปควบคุมจิตแล้ว มันก็เริ่มเข้าไปควบคุมความคิดแล้ว ถึงตอนนี้ก็จะไม่ยอมปล่อยไม่ยอมวางแล้ว จะไล่บี้ความคิดให้ได้ จัดการกับอารมณ์ แทนที่จะปล่อยให้มันเกิดขึ้น

หน้าที่ของเราคือ ดูมัน แล้วก็เห็นมันอย่างที่มันเป็น เห็นอาการของมันว่า เป็นเช่นนั้นเอง ยอมรับความเป็นจริงของมัน ยอมรับว่ามันเกิดขึ้นที่ใจ ไม่ใช่แค่ยอมรับอย่างเดียว เห็นมันด้วย เห็นมันอย่างที่มันเป็น เห็นมันตามความเป็นจริง ตรงนี้แหละที่จะทำให้ได้เห็นถึงธรรมชาติหรือว่าสัจธรรมที่มันแสดงออก คือ ไม่เที่ยง แล้วก็ตั้งอยู่ไม่ได้ เสื่อมดับไป แล้วก็ไม่ใช่เราไม่ใช่ของเรา ความคิดก็ไม่ใช่เรา

 

ถ้ามีสติเห็น ความโกรธก็ไม่ใช่เรา แต่ถ้าไม่มีสติคิดว่าเป็นเรา ความโกรธเป็นของเรา ก็หลงเชื่อมัน หลงประคบประหงมมัน หลงหวงแหนมัน ไม่ปล่อยไม่ว่างสักที แต่ถ้าเห็น เห็นแบบด้วยใจที่เป็นกลาง มันก็จะเห็นอย่างที่มันเป็น การเห็นสิ่งต่างๆตามความเป็นจริงนี่แหละ มันจะนำไปสู่การปล่อยวางในที่สุด ซึ่งเป็นจุดหมายสุดท้ายของการภาวนา

เพราะฉะนั้นเตือนตนอยู่เสมอว่า ภาวนานั้นเพื่อปล่อยเพื่อวาง ไม่ใช่เพื่อเอา ไม่ใช่เพื่อได้ ถ้าไม่เข้าใจ มันก็จะผิดทิศผิดทาง แล้วก็เกิดความเครียดด้วยเกิดความทุกข์ด้วย 

25640806pm--สร้างพลังใจให้ทำดี

6 ส.ค. 64 - สร้างพลังใจให้ทำดี : คุมอารมณ์ไม่ได้ อย่างน้อยก็คุมกายวาจาไว้ การที่จะคุมอารมณ์ก็ดี คุมวาจาก็ดี ก็ต้องอาศัยความอดทนเป็นเบื้องต้น นั่นคือขันติ รวมทั้งไม่ใช่อดทนเฉพาะต่อสิ่งที่ยั่วยุอย่างเดียว สิ่งที่เย้ายวนมันก็ต้องใช้ขันติหรือความอดทน ซึ่งถ้าพูดแบบสมัยนี้มันก็รวมไปถึงการมีพลังใจที่เข้มแข็งด้วย

พลังใจเกิดจากอะไร เกิดจากการที่เราพยายามเคี่ยวเข็ญตนเอง หรือฝืนให้ทำในสิ่งที่เรารู้ว่าดี แต่ว่ามันทำไม่ค่อยได้ เราก็พยายามเคี่ยวเข็ญ พยายามฝืนทำ การฝืนทำหรือการเคี่ยวเข็ญตนเอง มันทำให้ใจมีพลัง มีความอดทนที่จะต้านทานกิเลส ไม่ว่าจะเคี่ยวเข็ญเรื่องอะไรก็ตาม มันก็สามารถที่จะส่งผลไปเรื่องอื่นได้ ถ้าหากว่ามันทำให้จิตใจมีความอดทน